Prestatiemaatschappij - op zoek naar geluk

Perfecte plaatjes op Instagram, berichten over behaalde successen op LinkedIn. In de digitale wereld lijkt het alsof iedereen het goed voor elkaar heeft. Maar diep van binnen hebben veel mensen geen voldaan gevoel. De cijfers over stress en burnout blijven stijgen. Jasper Scholten is auteur, spreker en trainer en wilde meer weten over dit fenomeen. Hij beschreef zijn bevindingen in het boek ‘het millennial mysterie’. Wij spraken met hem over hoe je van overleven naar een zinvol leven kunt gaan in de prestatiemaatschappij.

Schuld, schaamte en boete

Allereerst, hoe is de drang naar presteren in de maatschappij eigenlijk ontstaan? Jasper: ‘De prestatiedrang zit diep in ons en onze maatschappij geworteld. Een belangrijke factor die hieraan heeft bijgedragen is geloof. In veel stromingen wordt de mens als zondig gezien en dicteerden zij hoe het pad naar verlossing eruit zag. Zo is er een schuld-, schaamte- en boetecomplex ontstaan in de maatschappij. We moeten in beweging blijven om maar te bewijzen dat we goed genoeg zijn.’ 

‘Andere verklaringen voor onze prestatiedrang liggen in het Individualisme en in wat ik noem: de Polderdroom, the American Dream in de polder. In onze individualistische samenleving zijn we sterk gericht op het halen van onze eigen persoonlijke doelen. Dit voedt concurrentie en de wil om beter te zijn dan een ander en wordt versterkt door de Polderdroom; de overtuiging hebben dat het leven maakbaar is. Je kunt alles bereiken wat je wilt, zolang je maar hard genoeg werkt. Als je daarnaast je identiteit ook nog eens sterk ontleent aan je successen en (financiële) status, dan zit je al snel volop in de ratrace.’

Invloed op de mens

Hoe beïnvloedt de prestatiemaatschappij ons gedrag? Jasper: ‘De prestatiemaatschappij is eigenlijk een soort stille sluipmoordenaar. Al tijdens onze opvoeding worden we meegenomen in de normen en waarden van het systeem waarin je alles kunt bereiken wat je wilt en succes je gelukkig maakt. Deze gedachten krijgen millennials (1985-2000) en generatie Z (2000 - 2020) mee van hun ouders. Vervolgens gaat iemand naar school en worden die gedachten verder beïnvloed door leerkrachten. Denk maar aan het stickertje dat je vroeger kreeg als je netjes schreef of goed luisterde.’

De gedachte dat je een beloning krijgt als je goed gedrag laat zien, wordt door subtiele prikkels vanuit je omgeving in stand gehouden. Jasper: ‘Een stickertje, wordt later een bonus. Ook zie je het terug in reclames, apps of op social media. Daar zie je wat je allemaal kunt bereiken, hoe het leven óók kan zijn. Zo word je continu geconfronteerd met hetgeen je nog niet hebt of waar je nog niet bent. Ook geeft dit het idee dat je controle hebt over je eigen geluk. Maar controle is per definitie gebaseerd op angst. Dit maakt dat de prestatiemaatschappij in wezen een angstmaatschappij is. Als je niet hard genoeg werkt, niet goed genoeg je best doet, niet al je levensdomeinen op orde hebt… dan faal je.’

Lees ook

Altijd bereikbaar zijn: van wie moet dat eigenlijk?

De geluksformule in een prestatiemaatschappij

Hoe vinden we dan geluk in een prestatiemaatschappij? Jasper: ‘Dat begint door meer innerlijke rust te creëren en door te leven vanuit vertrouwen in plaats vanuit controle, schaarste en/of torenhoge verwachtingen. De geluksformule kan je hierbij helpen; geluk is realiteit minus verwachtingen. Onderdelen van de formule kun je aanpassen. Realiteit kun je bijvoorbeeld bijstellen door dankbaarheidsoefeningen te doen. Dankbaar zijn voor de vogeltjes die fluiten, het zonnetje dat schijnt of een groen stoplicht. Dit maakt dat je de kleine dingen steeds meer gaat waarderen en al het mooie in de wereld steeds beter kunt zien.’

Vervolgens is het zaak om kritisch naar je verwachtingen te kijken. Jasper: ‘Wat verwacht ik van mezelf, maar ook; wat verwacht ik van een ander en wat verwacht een ander van mij? Vaak wil je de perfecte relatie onderhouden, een glansrijke carrière hebben, zorgen dat je gezond blijft én voldoende tijd overhouden om leuke dingen te doen. Maar op een gegeven moment loop je er tegenaan dat je niet genoeg tijd en energie voor alles hebt. Niet gek. Want dit is onhaalbaar. Probeer een compromis te vinden. Waarom wil je eigenlijk die tien? Tijd voor een introspectie naar je eigen verwachtingen. Stel ze vervolgens naar beneden bij. Dat kan met een coach of met een leidinggevende. Zo kun je de realiteit weer wat positiever ervaren en er met meer rust naar kijken.’ 

Tot slot is het heel belangrijk om meer contact te maken met je gevoel. Jasper: ‘In een prestatiemaatschappij zijn we namelijk constant bezig met de toekomst. Hierdoor zijn we uit het ‘nu’. Dankbaarheid kan je ook helpen om weer terug in het nu te komen. Echt stilstaan bij wat je wel of niet hebt en weer leren voelen. Voel wat je energie geeft en wat energie vreet in je werk- en privéleven. Presteren gaat namelijk vaak geforceerd. Daarom is het ook belangrijk om te kijken wat er in flow gaat. Dit verlicht je prestatiedruk, waardoor er meer ruimte ontstaat voor geluk.’