Ontspannen medewerkers op de werkvloer

We vragen Kirsten Nelis om hulp. Ze is burn-out coach, geeft stress awareness-trainingen aan medewerkers en kent het bedrijfsleven vanuit de rol als leidinggevende. Voor ze uit kan leggen wat het nut van ontspanning is, moet het eerst duidelijk zijn wat ontspanning precies is. 'Tegenover spanning staat ontspanning', vertelt Kirsten. 'Van spanning hebben we in het leven heel veel. Het zit in alle prikkels en invloeden die vanuit onze zintuigen ons brein bereiken. Van notificaties op je telefoon tot spannende series en e-mails van klanten. Dat moet ons brein allemaal verwerken, waardoor je constant aan moet staan. Uptime noem ik dat. En als daartegenover niet genoeg downtime staat voor je brein, loopt het vast.'

Stresshormonen aan zet

Maar waarom is te veel spanning zo schadelijk? Kirsten: ‘Als je spanning of stress ervaart, maakt je lichaam het stresshormoon adrenaline aan. Als reactie daarop maakt je lijf het anti-stresshormoon cortisol aan, om zo de schadelijke effecten van de adrenaline weer in te beperken. Adrenaline zorgt ervoor dat je razendsnel tot actie over kunt gaan, terwijl cortisol ervoor zorgt dat je langere tijd alert kunt blijven en boven jezelf uit kunt stijgen. Het laat je ‘rustig’ doorwerken in stressvolle perioden. Maar daardoor krijgen belangrijke lichaamsfuncties, zoals bijvoorbeeld je spijsvertering, niet de aandacht die ze nodig hebben om goed te functioneren. En daarnaast zorgt het ervoor dat je wakker ligt terwijl je heel erg moe bent.’

Het ontstaan van een burn-out

En daar zit de crux. Wanneer er genoeg momenten zijn zónder stress, nemen je cortisolwaarden af en kan je hele lichaam weer op een gezonde manier functioneren. Maar als die momenten er niet zijn, dan heeft dat allerlei negatieve effecten, ook op de lange termijn. 'Helaas zijn er steeds minder momenten waarop we ontspannen', constateert Kirsten. 'Eenmaal begonnen aan je werkdag komen er mails van klanten binnen, collega's stellen vragen, er is een deadline die steeds dichterbij komt: dat zorgt voor stress, en dus voor adrenaline. Als reactie daarop wordt er weer meer cortisol aangemaakt. Die aanmaak loopt bij een gezond persoon met een mooie boog door de dag heen: de piek zit ergens na de middag, daarna neemt het weer af, om de volgende ochtend weer te stijgen. Maar als je de hele dag prikkels te verwerken hebt en dus adrenaline aanmaakt, wordt die berg cortisol hoger en hoger, en de ondergrens dus ook. Tot de hoeveelheid cortisol verandert in een soort plateau. Dat is het moment waarop veel mensen in een burn-out terechtkomen. Het lijf is dan vergeten hoe het moet ontspannen en staat constant aan.'

De kunst van het ontspannen

Maar hoe kunnen we dat voorkomen? Een collega zet je niet zomaar uit, de deadline moet worden gehaald en iedereen wil een tevreden klant. Het even logische als lastige antwoord: ontspannen! Maar zo makkelijk is dat niet, legt Kirsten uit: 'Je kunt actief en passief ontspannen. Een actieve ontspanning is bijvoorbeeld een stukje wandelen, een yogasessie doen of schilderen. Onder passieve ontspanning valt meditatie, een dutje doen, of simpelweg voor je uit staren in het grote niets. Wat hier absoluut niet onder valt is een film of een serie kijken. Dat voelt misschien wel als ontspanning, want je bent niet aan het werk, maar er komen alsnog heel veel prikkels op je af. Het is zaak om afstand te nemen van je gedachten, zodat je dingen ook vanuit een ander perspectief kunt bekijken. Het is niet voor niets dat je juist onder de douche tot de meest interessante inzichten komt. Daar ben je volledig prikkelvrij en dat geeft je brein de ruimte om te herstellen en om nieuwe en andere verbindingen te leggen.'

Hoe zorg je voor meer ontspanning?

De grote vraag is nu: hoe kan je écht ontspannen op de werkvloer? Veel mensen willen het wel, maar durven niet direct een dutje onder werktijd te doen. Dat hoeft ook niet, zegt Kirsten: 'Begin eens met een break van een minuut of 10 nadat je een uur hebt gewerkt. En dan niet op je telefoon gaan kijken, maar gewoon een rondje door kantoor of om het huis maken. Je kunt een korte meditatie doen, een ademhalingsoefening. Daar hoef je je echt niet schuldig over te voelen, want ons brein is nou eenmaal niet gebouwd om zich dan 3 kwartier tot een uur volop te concentreren.'

Maar volgens Kirsten valt de grootste slag nog te maken bij de werkgever. 'Als leidinggevende of MT moet je goed nadenken over hoe je je mensen op een duurzame manier aan het werk houdt. Creëer een cultuur waar ontspannen wordt toegejuicht. Een fijne werkomgeving met ruimte voor ontspanning zorgt voor blije mensen die minder ziek zijn en op de lange termijn veel effectiever te werk gaan dan mensen die tot over hun oren in de stress zitten. Het zorgt voor een duurzame arbeidssituatie en levert meer werkgeluk op.'

Geef zelf het goede voorbeeld

Dat kan al op hele kleine schaal. 'Laat zelf zien dat je een stukje gaat wandelen, of introduceer een lunchwandeling in je team. En zorg ervoor dat mensen niet meer achter hun laptop eten, dat is echt niet goed. Je hersenen krijgen zo geen rust, waardoor je uiteindelijk juist minder efficiënt bent en veel minder werk gedaan krijgt. De mens is een kuddedier, iemand moet de eerste zijn om te zeggen: en nu doe ik even een kwartier niks, zonder bang te zijn dat hij of zij daar op aan wordt gesproken.'

Voor een gezonde levensstijl en werkomgeving telt uiteindelijk maar 1 ding, volgens Kirsten. 'Ontspannen moet een gewoonte worden, een onderdeel van de werkdag. Daar worden we allemaal gezonder, beter en gelukkiger van.'